Fotoğraf Filmlerinin Kimyası

Eski zamanlarda fotoğrafçılıkta kullanılan kameralar günümüze kıyasla oldukça farklıydı. Bu kameralar görüntüleri yakalayıp ışığı, fotoğraf filmi adı verilen ışığa duyarlı bir malzemeye odaklayarak çalışmaktaydı. Bir fotoğraf çekildikten hemen sonra film tamamen karanlıkta tutulmalıydı. Yeni bir fotoğraf çekmek için ise taze bir film parçası gerekirdi ve bu filmler uzun rulo halinde üretilirdi.

Eski siyah-beyaz fotoğrafcılıkta, üretilen filmler ışığa duyarlı olmasını sağlayan jelatin ile kaplanarak yapılırdı. Üretilen jelatinler içinde birçok çeşit fotosensitif kimyasal bileşik bulunabilmektedir, ancak fotoğrafçılığın ilk günlerinden itibaren en yaygın kullanılanları gümüş halojenür (AgX, X = Cl, Br, I) molekülleridir. Gümüş halojenürdeki gümüş pozitif bir yüke, halojen ise negatif bir yüke sahiptir. Gümüş ve halojen iyonları arasındaki zıt yükler, iyonları elektrostatik bir kuvvetle bir arada tutar.

Işık, gümüş halojenüre çarptığında halojenin negatif yükü pozitif yüklü gümüş iyonuna geçer. Bu geçiş, negatif yükün pozitif yükü dengelemesiyle gümüşü nötral hale getirir. Pozitif yüke sahipken saydam olup ışığın filmden geçmesine izin veren gümüş, nötral hale gelince opak olur ve ışığı engeller. Bu mekanizma, filmde aydınlık ve karanlık alanlardan oluşan bir desen yaratır; bu desen de kamerayla yakalanan görüntüyü oluşturur.

Pozlanan film karanlık bir ortamda tutulursa üzerindeki görüntü sabit kalır ve değişmez. Ancak filmi sadece karanlıkta görmek istemediğimizden film banyosu denilen işlem yapılmalı ve  görüntü kalıcı hale getirilmelidir. Bunu yapmak için fotoğrafçı, filmi karanlık bir odada kameradan çıkarır ve hidrokinon, metol, fenidon gibi sabitleyici bir çözeltiyle yıkayarak filmde halen kalan pozitif gümüş iyonlarını indirger, ışığa duyarsız hale getirir.

Güzel bir görüntü oluştuğunda indirgeme süreci durdurulmalıdır, yoksa tüm görüntü siyah olur. İndirgeme süreci, çözeltinin pH seviyesine duyarlıdır. Asidik çözeltilerde çok yavaş işler ve genellikle asetik asit durdurucu madde olarak kullanılır. Reaksiyon durdurulduktan sonra ise fazla asidi temizlemek amacıyla suyla dikkatlice durulanır. Bu süreç sonrası, filmdeki görüntü gerçek sahnenin ters şeklini alır.

Son adım, ters film üzerine ışık tutarak ışığa duyarlı bir fotoğraf kağıdına bu görüntüyü aktarmaktır. Ancak fotoğraf geliştirildikten sonra çektiğiniz fotoğrafın başarılı olup olmadığını öğrenebilirdiniz. Bugün dijital fotoğrafçılığın ne kadar hızlı ve pratik olduğunu düşününce, eski yöntemlerin ne kadar zahmetli olduğu daha iyi anlaşılmaktadır.

Çevirmen: Taha İlkay Şahin

Kaynakça: https://www.acs.org/education/celebrating-chemistry-editions/2024-ncw/developing-photographs.html 

https://chemart.rice.edu/Photography.html